ZP शाळांमध्ये CBSE पॅटर्न लागू! नवे नियम, अभ्यासक्रम आणि परीक्षा पद्धती जाणून घ्या!

महाराष्ट्र सरकारने जिल्हा परिषद (ZP) शाळांमध्ये CBSE पॅटर्न लागू करण्याचा निर्णय घेतला आहे, यामुळे राज्यातील विद्यार्थ्यांना दर्जेदार शिक्षण मिळण्याची संधी उपलब्ध होणार आहे. मात्र, या बदलासंदर्भात अनेक शंका आणि संभ्रम निर्माण झाले होते. काही पालक आणि शिक्षकांना वाटत होते की, यामुळे पारंपरिक अभ्यासक्रमावर परिणाम होईल किंवा स्थानिक भाषा आणि संस्कृतीला धोका निर्माण होईल.

ZP शाळांमध्ये CBSE पॅटर्न लागू!

शिक्षणमंत्र्यांनी स्पष्ट केलं आहे की, CBSE पॅटर्न हा विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासावर भर देतो, त्यामुळे त्यांना भविष्यात स्पर्धात्मक परीक्षांसाठी चांगली तयारी करता येईल. याशिवाय, शालेय शिक्षण अधिक प्रभावी आणि आधुनिक पद्धतीने शिकवण्यासाठी शिक्षकांनाही योग्य प्रशिक्षण दिले जाणार आहे.

CBSE पॅटर्नचा मुख्य उद्देश:

-विद्यार्थ्यांचा तर्कशक्ती आणि आकलन क्षमता विकसित करणे
-राष्ट्रीय स्तरावरील शिक्षण पद्धतीशी जुळवून घेणे
-स्पर्धात्मक परीक्षांसाठी विद्यार्थ्यांना सक्षम करणे
-शिक्षणात प्रॅक्टिकल आणि अॅक्टिव्ह लर्निंग पद्धतीचा वापर करणे

काय असेल नवं बदल?

नव्या धोरणाअंतर्गत राज्य शिक्षण मंडळाचा अभ्यासक्रम CBSEच्या चौकटीत बसवला जाणार आहे, म्हणजेच स्थानिक घटक कायम ठेवून राष्ट्रीय शैक्षणिक दर्जा मिळवण्याचा प्रयत्न केला जाणार आहे. त्यामुळे मराठी भाषा आणि राज्यातील संस्कृतीलाही प्राधान्य दिलं जाईल.

याचा थेट फायदा ZP शाळांमधील विद्यार्थ्यांना होईल, कारण ग्रामीण भागात राहणाऱ्या विद्यार्थ्यांना देखील CBSE दर्जाचं शिक्षण मिळेल आणि त्यांची गुणवत्ता सुधारेल.

महाराष्ट्रातील जिल्हा परिषद (ZP) शाळांमध्ये NCERT चा अभ्यासक्रम आणि CBSE पॅटर्नची परीक्षा पद्धती कशी राबवली जाणार, याबाबत शिक्षक आणि पालकांमध्ये बराच संभ्रम होता. मात्र, सरकारने स्पष्ट केले आहे की या बदलांची अंमलबजावणी २०२५-२६ या शैक्षणिक वर्षापासून टप्प्याटप्प्याने केली जाईल.

अंमलबजावणीचे चार टप्पे:

• पहिला टप्पा: प्राथमिक शाळांसाठी (१ली ते ५वी) NCERT अभ्यासक्रमाचा समावेश केला जाईल.
• दुसरा टप्पा: ६वी ते ८वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी CBSEच्या नमुन्यावर आधारित नवीन पाठ्यपुस्तके लागू होतील.
• तिसरा टप्पा: ९वी आणि १०वीसाठी CBSE परीक्षा पद्धतीनुसार सुधारित प्रश्नपत्रिका आणि मूल्यमापन पद्धत आणली जाईल.
• चौथा टप्पा: ११वी आणि १२वीच्या विद्यार्थ्यांना संपूर्ण CBSE आधारित शिक्षण दिले जाईल, जेणेकरून त्यांना JEE, NEET आणि इतर राष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धा परीक्षांसाठी चांगली तयारी करता येईल.

महत्त्वाचे मुद्दे:

• NCERT च्या नवीन पाठ्यपुस्तकांचा समावेश ZP शाळांमध्ये होणार
• CBSE परीक्षा पद्धतीनुसार प्रश्नांचा दर्जा सुधारला जाणार
• शिक्षकांसाठी विशेष प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवले जाणार
• विद्यार्थ्यांना राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धांमध्ये सहभागी होण्याची संधी

सरकारचा उद्देश स्पष्ट आहे – महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांना जागतिक दर्जाचं शिक्षण मिळावं आणि ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना देखील CBSE प्रमाणित शिक्षणाचा लाभ मिळावा.

CBSE पॅटर्नची टप्प्याटप्प्याने अंमलबजावणी

महाराष्ट्रातील जिल्हा परिषद (ZP) शाळांमध्ये CBSE पॅटर्न लागू करण्याची प्रक्रिया टप्प्याटप्प्याने पूर्ण केली जाणार आहे. राज्य सरकारने २०२५-२९ या कालावधीत हळूहळू बदल करत हा नवीन शिक्षण पद्धतीचा विस्तार करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

टप्प्यांनुसार अंमलबजावणी –

२०२५-२६: फक्त इयत्ता १ली मध्ये नवीन अभ्यासक्रम लागू होईल.
२०२६-२७: २री, ३री, ४थी आणि ६वीच्या वर्गांमध्ये नवीन अभ्यासक्रम आणि CBSE पॅटर्न राबवला जाईल.
२०२७-२८: ५वी, ७वी, ९वी आणि ११वी या वर्गांसाठी नवीन शिक्षण प्रणाली लागू केली जाईल.
२०२८-२९: अंतिम टप्प्यात ८वी, १०वी आणि १२वीमध्ये पूर्णपणे CBSE आधारित अभ्यासक्रम व परीक्षा प्रणाली लागू केली जाईल.

हेही वाचा:-👇

‌ATM व्यवहार नवीन नियम: १ मेपासून काय बदलणार? जाणून घ्या वाढलेली फी, पर्याय आणि ग्राहकांसाठी महत्त्वाची माहिती

शिक्षण पद्धतीत होणारे बदल:

• NCERT च्या नवीन अभ्यासक्रमाची अंमलबजावणी
• CBSE पॅटर्नप्रमाणे मूल्यमापन आणि परीक्षा पद्धती
• डिजिटल शिक्षणाचा समावेश – स्मार्ट क्लासरूम आणि ई-लर्निंग
• शिक्षकांसाठी विशेष प्रशिक्षण कार्यक्रम, जेणेकरून त्यांना CBSE अभ्यासक्रम शिकवण्याची योग्य तयारी करता येईल.
• ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना JEE, NEET आणि इतर स्पर्धा परीक्षांसाठी दर्जेदार शिक्षणाची संधी

या बदलांमुळे महाराष्ट्रातील जिल्हा परिषद शाळांमधील शिक्षणाचा दर्जा वाढेल आणि ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांनाही CBSE पद्धतीच्या शिक्षणाचा लाभ मिळेल.

पाठ्यपुस्तकं आणि अभ्यासक्रम

CBSE पॅटर्न लागू करताना राज्य मंडळाच्या (Balbharti) पाठ्यपुस्तकांमध्ये आवश्यक बदल करण्यात येणार आहेत. महाराष्ट्र सरकारने स्पष्ट केलं आहे की NCERT च्या पुस्तकांचा आधार घेत राज्याच्या शैक्षणिक गरजांनुसार सुधारित अभ्यासक्रम तयार केला जाईल.

कसा असेल नवीन अभ्यासक्रम?

• बालभारती (Balbharti) स्वतः स्वतंत्र पाठ्यपुस्तकं तयार करेल, जी NCERT च्या अभ्यासक्रमाशी सुसंगत असतील.
• महाराष्ट्रातील सामाजिक आणि सांस्कृतिक संदर्भ लक्षात घेऊन SCERT (State Council of Educational Research and Training) नव्या अभ्यासक्रमावर काम करत आहे.
• सध्या इयत्ता १ लीच्या नवीन पुस्तकांची तयारी सुरू असून, टप्प्याटप्प्याने इतर वर्गांसाठीही नवीन अभ्यासक्रम तयार केला जाईल.
• विद्यार्थ्यांच्या संपूर्ण बौद्धिक, मानसिक आणि कौशल्य विकासावर भर देणारा आधुनिक शिक्षण पद्धतीचा समावेश असेल.
• स्थानिक भाषा आणि संकल्पनांसह अभ्यासक्रम तयार करण्यात येणार असून, त्यामुळे CBSE पॅटर्न जरी असला तरी महाराष्ट्राच्या शैक्षणिक गरजांसाठी उपयुक्त ठरेल.

या निर्णयामुळे CBSE शिक्षण पद्धतीचा दर्जा राखत, महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांना त्यांच्या स्थानिक गरजांनुसार सुधारित शिक्षण मिळणार आहे.

राज्य मंडळ बंद होणार का?

नाही! शिक्षणमंत्र्यांनी स्पष्टपणे सांगितलं आहे की महाराष्ट्र राज्य मंडळ बंद होणार नाही.

• CBSE पॅटर्न स्वीकारला जाईल, पण SSC आणि HSC परीक्षा (१० वी आणि १२ वी) राज्य मंडळाच घेणार आहे.
• पालक आणि विद्यार्थ्यांवर कोणतंही बंधन नसेल, म्हणजेच CBSE किंवा राज्य मंडळातील अभ्यासक्रम निवडण्याचा पर्याय खुला असेल.
• राज्य मंडळाची समृद्ध शैक्षणिक परंपरा आणि स्थानिक गरजा लक्षात घेऊन हे धोरण राबवले जात आहे.

म्हणजेच महाराष्ट्रातील विद्यार्थी CBSE पॅटर्नचा दर्जेदार अभ्यासक्रम शिकू शकतील, पण त्यांना SSC आणि HSC परीक्षांची सोय कायम राहील.

इतिहास, भूगोल आणि मराठीचं काय?

नव्या अभ्यासक्रमात महाराष्ट्राच्या संस्कृतीला विशेष महत्त्व दिलं जाणार आहे.

• इतिहास: महाराष्ट्रातील संत, समाजसुधारक आणि ऐतिहासिक व्यक्तींना अभ्यासक्रमात प्राधान्य दिलं जाईल.
• भूगोल: राज्याच्या पर्यावरणीय आणि भौगोलिक वैशिष्ट्यांवर भर दिला जाईल.
• मराठी भाषा: सर्व शाळांमध्ये अनिवार्य राहील, त्यामुळे मराठीचा सन्मान आणि अभिजात दर्जा कायम राहील.

याचा उद्देश म्हणजे महाराष्ट्राची समृद्ध परंपरा आणि भाषा टिकवणं, तरुण पिढीला आपल्या सांस्कृतिक वारशाची जाणीव करून देणं!

शैक्षणिक वेळापत्रक आणि मोफत शिक्षण

शैक्षणिक वेळापत्रक:
शाळांचं वेळापत्रक स्थानिक हवामान आणि भौगोलिक परिस्थितीनुसार ठरवण्यात येईल. यामुळे वेगवेगळ्या भागांतील विद्यार्थ्यांना शिक्षणासाठी अनुकूल वातावरण मिळेल.

मोफत शिक्षण:
१० वीपर्यंत सर्व विद्यार्थ्यांना मोफत शिक्षण.
१२ वीपर्यंत मुलींना पूर्णपणे मोफत शिक्षण.
स्थानिक स्वराज्य संस्था आणि अनुदानित शाळांमध्ये या धोरणाची अंमलबजावणी केली जाईल.

उद्देश: जास्तीत जास्त मुलांना शिक्षणाची संधी उपलब्ध करून देणं आणि शिक्षणात समानता राखणं.

शिक्षकांचं प्रशिक्षण आणि ब्रिज कोर्स

नवीन अभ्यासक्रमानुसार शिक्षकांना प्रशिक्षण देण्यात येणार आहे.
CBSE पॅटर्न आणि NCERT अभ्यासक्रम समजून घेण्यासाठी विशेष प्रशिक्षण शिबिरं आयोजित केली जातील.
डिजिटल टूल्स, नव्या अध्यापन पद्धती आणि मूल्यमापन तंत्रांची माहिती शिक्षकांना दिली जाईल.

ब्रिज कोर्सद्वारे अतिरिक्त प्रशिक्षण

ज्या शिक्षकांना नव्या अभ्यासक्रमाशी जुळवून घ्यायचं आहे, त्यांच्यासाठी ब्रिज कोर्स उपलब्ध असेल.
हे कोर्स ऑनलाईन आणि ऑफलाईन स्वरूपात घेतले जातील.

उद्देश: शिक्षकांना आधुनिक आणि इंटरॅक्टिव्ह शिक्षण पद्धतींशी सुसंगत बनवणं.

CBSE पॅटर्न स्वीकारण्यामागची कारणं

राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० (NEP 2020) अंतर्गत शिक्षण अधिक परिणामकारक बनवण्यासाठी हा बदल करण्यात येत आहे.

CBSE पॅटर्नचे फायदे:

1.घोकंपट्टीला कमी प्राधान्य – विद्यार्थ्यांना संकल्पनांची खोलवर समज मिळेल.
2.सतत मूल्यमापन पद्धती (CCE) – परीक्षा वर्षाअखेर न ठेवता, टप्प्याटप्प्याने मूल्यमापन केलं जाईल.
3.व्यावहारिक शिक्षणावर भर – पुस्तकांपुरते मर्यादित न ठेवता, प्रत्यक्ष अनुभव आणि प्रयोगांवर आधारित शिक्षण.
4.स्पर्धा परीक्षांची तयारी सोपी – UPSC, JEE, NEET यांसारख्या परीक्षांसाठी तयारी करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना फायदा.
5.सॉफ्ट स्किल्स आणि आत्मनिर्भरता – विद्यार्थी केवळ शैक्षणिक दृष्टिकोनातून नव्हे, तर व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासासाठीही तयार होतील.
6.जागतिक दर्जाचं शिक्षण – राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर विद्यार्थ्यांना संधी उपलब्ध होतील.

उद्देश: महाराष्ट्रातील शिक्षण पद्धती आधुनिक आणि स्पर्धात्मक बनवणे.

डिजिटल शिक्षणाचा समावेश

नव्या CBSE पॅटर्नमध्ये डिजिटल शिक्षण हा महत्त्वाचा भाग असणार आहे. महाराष्ट्र सरकार शाळांमध्ये स्मार्ट क्लासरूम, ई-लर्निंग प्लॅटफॉर्म आणि ऑनलाइन टेस्टिंग सिस्टिम यांचा समावेश करण्याचा विचार करत आहे. विद्यार्थी AI-आधारित शिक्षण तंत्रज्ञान, व्हर्च्युअल लॅब्स आणि डिजिटल कंटेंट वापरून संकल्पना अधिक स्पष्टपणे समजून घेऊ शकतील. यामुळे स्वतंत्र अध्ययनाची सवय, अधिक व्यावहारिक शिक्षण आणि इंटरअॅक्टिव्ह लर्निंग वाढेल.

पालक-शिक्षक संवादासाठी नवी प्रणाली

विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीवर अधिक चांगले लक्ष ठेवण्यासाठी पालक आणि शिक्षक यांच्यातील संवाद मजबूत केला जाणार आहे. यासाठी दर तीन महिन्यांनी पालक-शिक्षक बैठक (PTM), ऑनलाइन फीडबॅक सिस्टम आणि स्टुडंट परफॉर्मन्स ट्रॅकिंग सुविधा उपलब्ध करून दिल्या जातील.

या नव्या प्रणालीमुळे पालकांना त्यांच्या मुलांच्या शिक्षणात सक्रिय सहभाग घेता येईल आणि विद्यार्थ्यांच्या कमकुवत विषयांवर विशेष लक्ष केंद्रित करता येईल. परिणामी, गुणवत्ता शिक्षण आणि सुधारित निकाल मिळण्यास मदत होईल.

निष्कर्ष:

महाराष्ट्रातील जिल्हा परिषद शाळांमध्ये CBSE पॅटर्न लागू करण्याचा निर्णय हा शैक्षणिक क्षेत्रातील मोठा बदल आहे. या बदलामुळे विद्यार्थ्यांना राष्ट्रीय स्तरावरील अभ्यासक्रमाचा लाभ मिळेल आणि त्यांची गुणवत्ता वाढेल. अभ्यासक्रम, परीक्षा पद्धती आणि मूल्यमापन यामध्ये सकारात्मक सुधारणा होणार आहेत.

तथापि, शिक्षकांचे प्रशिक्षण, स्थानिक गरजांनुसार बदल, तसेच पालक आणि विद्यार्थ्यांना या बदलांशी जुळवून घेण्यासाठी पुरेसा वेळ आणि मार्गदर्शन गरजेचे आहे. सरकारने घेतलेला हा निर्णय राज्यातील शिक्षण दर्जा सुधारण्यासाठी महत्त्वाचा ठरणार आहे.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs):