Agriculture News: ग्रामपंचायतीने सरकारी निधीतून किती पैसा खर्च केला? हिशोब तपासण्याची संपूर्ण प्रक्रिया जाणून घ्या!

Agriculture News: ग्रामपंचायत ही गावाच्या प्रशासनाचा कणा आहे. गावाच्या विकासासाठी लागणाऱ्या आर्थिक मदतीचा संपूर्ण कारभार ग्रामपंचायतीकडे असतो. मात्र, बहुतांश ग्रामस्थांना त्यांच्या गावाला मिळणाऱ्या निधीची कल्पना नसते. कोणत्या योजनांमधून निधी मिळतो, तो किती मिळतो, आणि तो कोणत्या कामांसाठी खर्च केला जातो, याबद्दल माहिती नसल्याने अनेकदा निधीचा अपव्यय किंवा गैरवापर होण्याची शक्यता असते.

अशा परिस्थितीत नागरिकांनी स्वतःहून त्यांच्या ग्रामपंचायतीच्या आर्थिक व्यवहारांवर लक्ष ठेवणे आवश्यक आहे. ‘ई-ग्राम स्वराज’सारख्या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने ग्रामस्थांना आपल्या गावाच्या निधीची आणि त्याच्या खर्चाची सविस्तर माहिती मिळू शकते. त्यामुळे ग्रामपंचायतीच्या निर्णय प्रक्रियेत पारदर्शकता वाढते आणि गावाचा विकास योग्य मार्गाने होतो.

Agriculture News

गावाचा अर्थसंकल्प कसा ठरतो?

गावाचा अर्थसंकल्प तयार करण्याची प्रक्रिया दरवर्षी ठराविक पद्धतीने पार पडते. ऑक्टोबर किंवा नोव्हेंबर महिन्यात ग्रामविकास समितीची बैठक आयोजित केली जाते. या बैठकीत आरोग्य, शिक्षण, महिला कल्याण, स्वच्छता, पाणीपुरवठा, शेती आणि इतर मूलभूत सुविधा यासंबंधी चर्चा केली जाते.

गावातील आवश्यक गरजा आणि संभाव्य खर्चाचा अंदाज घेतल्यानंतर सरकारकडून मिळणाऱ्या निधीच्या अपेक्षेनुसार अंदाजपत्रक तयार केले जाते. प्रत्येक ग्रामपंचायतीला स्वतःचा आर्थिक आराखडा तयार करण्याचे स्वातंत्र्य असते, परंतु तो पंचायतराज कायद्याच्या नियमांनुसार असावा लागतो.

ग्रामपंचायतीने तयार केलेला अंदाजपत्रकाचा मसुदा 31 डिसेंबरपूर्वी पंचायत समितीकडे पाठवावा लागतो. पंचायत समिती त्याची पडताळणी करून राज्य सरकारकडे मंजुरीसाठी पाठवते. हा संपूर्ण प्रकल्प मंजूर झाल्यानंतरच गावाच्या विकासासाठी निधी उपलब्ध होतो. मात्र, अनेकदा निधी कमी असतो किंवा काही प्रकल्प मंजुरीसाठी रखडतात.

अशा परिस्थितीत गावातील लोकांनी आपली मागणी जोरकसपणे पुढे मांडणे आवश्यक आहे. ग्रामसभांमध्ये सहभागी होऊन निधीच्या उपयोगावर चर्चा करणे आणि आवश्यक बदल सुचवणे हे प्रत्येक नागरिकाचे कर्तव्य आहे.

ग्रामपंचायतीला निधी कुठून मिळतो?

ग्रामपंचायतीसाठी निधीचा प्रमुख स्रोत म्हणजे केंद्र आणि राज्य सरकारकडून दिले जाणारे अनुदान. भारतात सध्या 1100 हून अधिक सरकारी योजना आहेत ज्या ग्रामीण विकासासाठी निधी प्रदान करतात. हा निधी गावाच्या भौगोलिक परिस्थिती, लोकसंख्या, आणि विकासाच्या आवश्यकतांवर आधारित असतो.

राज्य सरकारच्या योजनांसाठी 100% निधी राज्य सरकारच देते. मात्र, केंद्र सरकारच्या योजनांसाठी निधीचे वाटप ठराविक प्रमाणात केले जाते – केंद्र सरकार 60% निधी देते, तर उर्वरित 40% निधी राज्य सरकारकडून दिला जातो. पाणीपुरवठा, शिक्षण, आरोग्यसेवा, रस्ते बांधणी, शौचालय उभारणी, महिला व बालविकास, आणि ग्रामीण उद्योजकता अशा विविध क्षेत्रांसाठी हा निधी वापरण्यात येतो.

ग्रामपंचायतीकडे येणारा निधी योग्य प्रकारे वापरण्यासाठी नागरिकांनी देखील सतर्क राहणे आवश्यक आहे. अनेकदा निधी मंजूर होतो, पण योग्य वेळी तो खर्च केला जात नाही किंवा काही ठिकाणी गैरव्यवहार होतात.

त्यामुळे गावातील नागरिकांनी त्यांच्या ग्रामपंचायतीच्या आर्थिक निर्णयांमध्ये सक्रिय सहभाग घ्यावा. पंचायत बैठकींमध्ये हजेरी लावून निधीचा उपयोग कशा प्रकारे होत आहे हे जाणून घेणे गरजेचे आहे.

ग्रामपंचायतीच्या खर्चावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी ‘ई-ग्राम स्वराज’ अ‍ॅप

देशभरातील ग्रामपंचायतींमध्ये पारदर्शकता वाढवण्यासाठी 23 एप्रिल 2020 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ‘ई-ग्राम स्वराज’ हे मोबाईल अ‍ॅप लाँच केले. हे अ‍ॅप ग्रामपंचायतींच्या आर्थिक व्यवहारांमध्ये पारदर्शकता आणण्यासाठी तयार करण्यात आले आहे.

गावकऱ्यांना आपल्या ग्रामपंचायतीला मंजूर झालेला निधी, त्याचा उपयोग कोणत्या कामांसाठी झाला आणि किती निधी उर्वरित आहे, याची सविस्तर माहिती या अ‍ॅपच्या माध्यमातून मिळते.

हे अ‍ॅप वापरण्यास सोपे आहे आणि प्रत्येक नागरिकाने त्याचा वापर करावा. गुगल प्ले स्टोअरवरून ‘e-Gram Swaraj’ अ‍ॅप डाउनलोड करून त्यात राज्य, जिल्हा, पंचायत समिती आणि गावाचे नाव निवडून संपूर्ण माहिती पाहता येते. यात तीन प्रमुख पर्याय आहेत:

1.ER Details – ग्रामपंचायतीतील निवडून आलेल्या सदस्यांची माहिती.

2.Approved Activities – मंजूर विकासकामांचा तपशील.

3.Financial Progress – निधी आणि खर्च याचा अहवाल.

हे अ‍ॅप वापरून गावातील प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या गावाच्या निधीविषयी जागरूक राहता येईल आणि त्याचा योग्य उपयोग कसा होतोय हे पाहता येईल.

हेही वाचा:-👇

इंडिया नाव बदलणार? उच्च न्यायालयाचा केंद्राला मोठा आदेश, भारत की हिंदुस्तान ठरणार अंतिम नाव?

ग्रामपंचायतीला किती निधी मिळतो आणि खर्च कसा होतो?

ग्रामपंचायतीच्या आर्थिक व्यवहारांमध्ये पारदर्शकता असणे अत्यंत आवश्यक आहे. ग्रामपंचायतीला किती निधी मंजूर झाला आहे आणि त्याचा उपयोग कोणत्या गोष्टींसाठी केला जातो, याचा तपशील ‘Financial Progress’ या पर्यायाद्वारे पाहता येतो.

ग्रामस्थांना त्यांच्या गावासाठी मंजूर निधी, त्याचा वापर, आणि खर्चाच्या पद्धती याची माहिती मिळावी, यासाठी सरकारने विविध उपाययोजना केल्या आहेत. यामध्ये विशेषतः ‘ई-ग्राम स्वराज’ अ‍ॅपचा मोठा उपयोग होतो.

ग्रामपंचायतीला मंजूर झालेला निधी आणि त्याचा खर्च याची सविस्तर माहिती उपलब्ध असते. कोणत्या योजनेअंतर्गत किती रक्कम मिळाली आणि त्याचा उपयोग योग्य पद्धतीने केला गेला का, हे जाणून घेणे गरजेचे आहे. अनेक वेळा निधी मंजूर झाल्यानंतरही त्याचा पूर्ण उपयोग केला जात नाही.

अशा परिस्थितीत तो निधी परत जाऊ शकतो किंवा अपूर्ण प्रकल्पांमुळे गावाचा विकास अडचणीत येतो. म्हणूनच ग्रामस्थांनी या बाबतीत जागरूक राहून निधीचा योग्य विनियोग होतोय का, याकडे लक्ष द्यावे.

निधी आणि खर्चावर नियंत्रण का आवश्यक?

ग्रामपंचायतीचा निधी योग्यरित्या खर्च झाला नाही, तर गावाचा विकास थांबतो आणि गरजूंना लाभ मिळत नाही. त्यामुळे ग्रामस्थांनी याबाबत सतर्क राहणे आवश्यक आहे. ‘ई-ग्राम स्वराज’ अ‍ॅपच्या मदतीने कोणत्याही ग्रामस्थाला त्यांच्या गावाच्या आर्थिक स्थितीची माहिती मिळवता येते.

कोणत्या योजनेसाठी किती निधी मिळाला, तो कोठे खर्च झाला आणि उर्वरित निधी किती आहे, हे पाहता येते. ग्रामपंचायतीच्या कामकाजात पारदर्शकता येण्यासाठी हा तंत्रज्ञानाचा महत्त्वाचा उपयोग आहे.

निष्कर्ष:

ग्रामपंचायतीचा निधी हा गावाच्या सर्वांगीण विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाचा असतो. मात्र, त्याचा योग्य वापर झाला नाही, तर गावाचा विकास खुंटू शकतो. त्यामुळे प्रत्येक नागरिकाने आपल्या गावाच्या निधीची माहिती ठेवणे आणि त्याचा विनियोग योग्य प्रकारे झाला आहे की नाही हे तपासणे गरजेचे आहे.

‘ई-ग्राम स्वराज’सारखी आधुनिक साधने वापरून नागरिकांना आपल्या ग्रामपंचायतीच्या आर्थिक व्यवहारांची माहिती मिळू शकते. गावाच्या विकासासाठी निधी योग्य वेळेत आणि योग्य ठिकाणी खर्च होणे अत्यावश्यक आहे.

नागरिकांनी सजग राहून आपल्या गावाच्या निधीचा योग्य वापर झाला आहे की नाही, यावर लक्ष ठेवले पाहिजे. पारदर्शकतेच्या दिशेने उचललेले हे पाऊल गावाचा विकास अधिक वेगाने घडवू शकते.

FAQs (सतत विचारले जाणारे प्रश्न):