शिवरायांचे किल्ले जागतिक स्तरावर गौरवले जाणार; या 12 किल्ल्यांचा यादीत समावेश

Chhatrapati Shivaji Maharaj Fort: महाराष्ट्रातील किल्ले हे केवळ दगड-मातीने बांधलेले किल्ले नसून, ते इतिहासाचे जिवंत साक्षीदार आहेत. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी या किल्ल्यांना स्वराज्याची आधारशिला म्हणून विकसित केले. महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा आणि इतिहासाचा अविभाज्य भाग असलेल्या या किल्ल्यांना महाराष्ट्रातील नागरिक मंदिरासारखे पवित्र मानतात. प्रत्येक किल्ल्याच्या रचनेत आणि इतिहासात एक वेगळेपण आहे, जे त्याच्या वैभवशाली भूतकाळाची साक्ष देते.

आजही लाखो शिवप्रेमी आणि इतिहासप्रेमी गड-किल्ल्यांना भेट देतात, तिथल्या भव्यतेचा अनुभव घेतात आणि स्वराज्याच्या आठवणींना उजाळा देतात. अशा या किल्ल्यांना जागतिक वारसा दर्जा मिळवून देण्याचा महाराष्ट्र शासनाने घेतलेला निर्णय हा अत्यंत महत्त्वाचा ठरू शकतो.

या प्रयत्नांत युनेस्कोच्या यादीत १२ किल्ल्यांचा समावेश करण्याचा प्रस्ताव सादर करण्यात आला आहे. जागतिक वारसा दर्जा मिळाल्यास या ऐतिहासिक वास्तूंचे जतन अधिक चांगल्या प्रकारे होईल आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवर महाराष्ट्राचा ऐतिहासिक वारसा अधोरेखित होईल.

Chhatrapati Shivaji Maharaj Fort

१२ किल्ल्यांना युनेस्कोचा जागतिक वारसा दर्जा मिळविण्यासाठी प्रयत्न

महाराष्ट्र शासनाने ‘मराठा लष्करी भूप्रदेश’ अंतर्गत १२ किल्ल्यांना युनेस्कोच्या जागतिक वारसा यादीत समाविष्ट करण्यासाठी शिफारस केली आहे. यासाठी शिष्टमंडळ पॅरिसला रवाना झाले असून, जागतिक पातळीवर या किल्ल्यांचे महत्त्व पटवून देण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.

रायगड, राजगड, प्रतापगड, पन्हाळा, शिवनेरी, लोहगड, साल्हेर, सिंधुदुर्ग, सुवर्णदुर्ग, विजयदुर्ग, खांदेरी आणि जिंजी या किल्ल्यांचा समावेश या प्रस्तावात करण्यात आला आहे.

या किल्ल्यांचा ऐतिहासिक, भौगोलिक आणि सांस्कृतिक वारसा लक्षात घेऊनच त्यांना जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता मिळावी अशी अपेक्षा आहे. या किल्ल्यांनी केवळ महाराष्ट्राच्या इतिहासातच नव्हे तर संपूर्ण भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

शिवप्रेमींनी अनेक वर्षांपासून या किल्ल्यांना जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता मिळावी अशी मागणी केली होती आणि आता हा प्रयत्न अंतिम टप्प्यात पोहोचला आहे.

हेही वाचा:

Air India: एअर इंडियाच्या विमानात सुटलेली खुर्ची; शिवराज सिंह भडकले, टाटांच्या वर्तमनावर टीका करून सगळं काढलं

जागतिक वारसा दर्ज्याचा महत्त्व

जर या किल्ल्यांना जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा मिळाला, तर महाराष्ट्राच्या पर्यटन क्षेत्राला मोठा फायदा होईल. आंतरराष्ट्रीय पर्यटक मोठ्या संख्येने या किल्ल्यांना भेट देतील आणि त्यामुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना मिळेल.

याशिवाय, किल्ल्यांचे जतन अधिक प्रभावीरीत्या करता येईल आणि त्यांची ऐतिहासिक मूल्ये पुढच्या पिढ्यांसाठी अबाधित ठेवता येतील. महाराष्ट्रातील अनेक किल्ल्यांवर पुरातत्व विभागाकडून डागडुजी आणि पुनर्रचना सुरू आहे.

काही किल्ल्यांच्या भिंतींना तडे गेले असून, काही ठिकाणी जुनी वास्तू धोकादायक बनली आहे. जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा मिळाल्यास अशा किल्ल्यांचे संरक्षण आणि देखभाल अधिक प्रभावीपणे करता येईल.

याशिवाय, केंद्र आणि राज्य सरकारकडून अधिक निधी उपलब्ध होऊ शकतो, ज्यामुळे या ऐतिहासिक स्थळांचे व्यवस्थापन अधिक सुयोग्य होईल.

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हिंदवी स्वराज्याच्या स्थापनेसाठी भौगोलिक दृष्टिकोनातून किल्ल्यांचा मोठ्या प्रमाणावर उपयोग केला. त्यांनी डोंगरी, भुईकोट आणि सागरी किल्ल्यांची उभारणी करून सैनिकी बळ वाढवले.

शिवनेरी हा शिवाजी महाराजांचा जन्मस्थळ म्हणून ओळखला जातो, तर रायगड हा त्यांची राजधानी होता. प्रतापगडच्या लढाईत अफजल खानावर विजय मिळवून शिवाजी महाराजांनी आपली युद्धनीती सिद्ध केली.

सिंधुदुर्ग आणि विजयदुर्ग हे सागरी Fort अरबी समुद्रातील संरक्षणासाठी उभारण्यात आले होते. या सर्व किल्ल्यांनी ऐतिहासिक घडामोडींना साक्षीदार राहून मराठा साम्राज्याच्या उभारणीत मोलाचे योगदान दिले आहे. शिवाजी महाराजांनी स्थापन केलेली किल्ल्यांची ही अभेद्य साखळी त्यांच्या दूरदृष्टीचे प्रतीक आहे.

पुणे जिल्ह्यातील जनजागृती कार्यक्रम आणि लोकसहभाग

युनेस्को नामांकनाची प्रक्रिया केवळ कागदावर मर्यादित न ठेवता, जनतेच्या सक्रीय सहभागाने ती अधिक प्रभावी होत आहे. पुणे जिल्ह्यातील शिवनेरी, लोहगड आणि राजगड किल्ल्यांसाठी विशेष जनजागृती मोहीम राबविण्यात आली. नौरोसजी वाडिया महाविद्यालयात जिल्हाधिकारी डॉ. सुहास दिवसे यांच्या मार्गदर्शनाखाली एक महत्त्वपूर्ण कार्यक्रम पार पडला.

या कार्यक्रमात इतिहासप्रेमी, अभ्यासक, विद्यार्थ्यांनी मोठ्या संख्येने सहभाग घेतला. विशेष म्हणजे, लोहगड किल्ल्याच्या नामांकनासाठी स्वाक्षरी मोहीमही राबविण्यात आली, ज्यामुळे स्थानिक नागरिकांचा मोठा प्रतिसाद मिळाला. ही चळवळ केवळ सरकारी यंत्रणेतच अडकून न राहता, लोकांनीही पुढाकार घेण्याची गरज अधोरेखित झाली.

या प्रक्रियेतील पुढील टप्प्यात, युनेस्कोचे पथक सप्टेंबर महिन्यात भारतात येण्याची शक्यता आहे. हे पथक या १२ किल्ल्यांची पाहणी करून त्याबाबत सविस्तर अहवाल तयार करेल. यानंतर, किल्ल्यांना जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा मिळावा की नाही, याचा अंतिम निर्णय घेतला जाईल.

हा टप्पा अत्यंत महत्त्वाचा असून, यामध्ये किल्ल्यांच्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि पर्यावरणीय पैलूंचे बारकाईने मूल्यमापन होईल. त्यामुळे स्थानिक प्रशासनासह नागरिकांनीही यासाठी सकारात्मक योगदान देण्याची गरज आहे.

युनेस्को जागतिक वारसा दर्जा मिळाल्यास महाराष्ट्राला होणारे फायदे

जर हे १२ किल्ले जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित झाले, तर महाराष्ट्राला अनेक लाभ होऊ शकतात:

1.आंतरराष्ट्रीय पर्यटन वाढेल:

• युनेस्कोच्या यादीत नाव आल्यावर महाराष्ट्रात विदेशी पर्यटकांची संख्या वाढण्याची शक्यता आहे.
• त्यामुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना मिळेल.

2.गड-किल्ल्यांचे संवर्धन अधिक प्रभावी होईल:

• सरकारकडून अधिक निधी मिळेल आणि योग्य देखभाल होईल.
• गड-किल्ल्यांचे पुनरुज्जीवन होण्यास मदत होईल.

3.मराठा इतिहासाला जागतिक मान्यता मिळेल:

• छत्रपती शिवाजी महाराज आणि मराठा साम्राज्याची गाथा जगभरात पोहोचेल.
• नव्या पिढीला आपल्या इतिहासाची जाणीव होईल.

4.स्थानीय लोकांना रोजगाराच्या संधी:

• पर्यटनामुळे स्थानिक नागरिकांसाठी गाईड, सेवा सुविधा आणि हस्तकला विक्री यांसारख्या क्षेत्रात रोजगार निर्माण होईल.

5.संशोधन आणि शैक्षणिक क्षेत्राचा विकास:

• इतिहास संशोधक आणि विद्यार्थ्यांना संशोधनासाठी अधिक संधी उपलब्ध होतील.
• मराठा इतिहासाविषयी जागरूकता वाढेल.

निष्कर्ष:

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी उभारलेले गड-किल्ले [Fort] हे फक्त महाराष्ट्राचाच नव्हे, तर संपूर्ण भारताचा ऐतिहासिक ठेवा आहेत. त्यांना जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा मिळवून देण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने केलेले प्रयत्न हे स्तुत्य आहेत.

जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता मिळाल्यास केवळ किल्ल्यांचे संवर्धनच होणार नाही, तर महाराष्ट्राच्या पर्यटनाला देखील गती मिळेल.

यामुळे भविष्यात या किल्ल्यांचे जतन अधिक चांगल्या प्रकारे करता येईल आणि इतिहासप्रेमींसाठी तसेच भावी पिढ्यांसाठी हा वारसा कायम राहील. त्यामुळे युनेस्कोच्या या निर्णयाकडे संपूर्ण महाराष्ट्राचे लक्ष लागून आहे.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ):